Dış politika alanında Türkiyeyi uzun bir süredir rahatsız eden konuların başında İsraille olan kötü ilişkiler gelmekteydi. Bu durum son dönemde hızlandırılan normalleşme süreci ile sona erecek gibi gözüküyor. İsraille ilişkilerin normalleşmesinin Türkiyenin dış politikada yeni bir yaklaşım içine girdiği döneme denk gelmesi Ankaranın önümüzdeki süreçte dış politikasının izleyeceği yönün anlaşılması bakımından da önem taşıyor. Bunun yanında son dönemde bölgede yaşanan krizlerden ötürü ve kendi içerisindeki siyasi gelişmeler nedeniyle dış politikada önceki yıllardaki aktivizminden geri düşen Türkiyenin başta bölgesel aktörlerle ilişkiler olmak üzere birçok alanda yeni perspektifler geliştirmesi zorunluluk haline gelmişti. Dolayısıyla özellikle İsrail ile yaşanmakta olan normalleşme girişimini bu çerçevede okumak gerekmektedir.

İsrail-Türkiye ilişkilerinde 2009 yılından bu yana devam eden kriz hali Arap devrimleri sürecinde bölgede yaşanan belirsizliğin de etkisiyle çözülememiştir. Gerek Türkiye gerekse de İsrail Arap devrimleri sürecinde ortaya çıkan belirsiz ortam ve kendi dış politikalarındaki iniş çıkışlar nedeniyle bir yakınlaşma sürecine girememişlerdir. Ancak son dönemde Ankara, Rusya, İran, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır gibi ülkelerle yaşadığı krizler ve bunun yanında ABD ile özellikle Kuzey Suriyedeki terör örgütü PYD konusunda yaşanan anlaşmazlıkların da etkisiyle dış politikada yaşadığı sıkışmışlık halini aşma konusunda adımlar atmak istemektedir.

Bunun bir sonucu olarak İsraille Netanyahunun Mart 2013te resmi olarak özür dilemesiyle başlayan yakınlaşma görüşmeleri son dönemde hızlandırılmış, Birleşik Arap Emirlikleri ile yaşanan düşün yoğunluklu krizin aşılması için temaslar gerçekleştirilmiş ve Rusya ile yeniden masaya oturmanın yolları aranmıştır. Öyle ki Suudi Arabistan yönetimi aracılığıyla Mısırla bir normalleşme ihtimali dahi gündeme gelmiştir. Dolayısıyla Türkiyenin dış politikadaki açılımlarını sadece İsrail ile sınırlı olan bir politika değil, bölgede etkin sayılabilecek tüm aktörleri içeren daha geniş bir stratejinin parçası olarak görmek gerekmektedir.

Türkiyenin 2009dan bu yana İsraile karşı tutunduğu sert tavrı sürdürmesinin Tel-Aviv yönetimi tarafından istenmemesi normalleşme görüşmelerinin dikkat çeken noktasıdır. İsrail bir anlamda geri adım atmak zorunda kalarak Türkiyenin şartlarını bir bir yerine getirmeyi seçmiştir. Önce Netanyahu Türkiyeden özür dilemiş, daha sonra da İsrail yönetimi Mavi Marmarada hayatını kaybedenlere tazminat ödemeyi kabul etmiştir. Tel-Aviv ayrıca Gazzeye yönelik ablukanın kaldırılması konusunda da Türkiyenin belirlediği şartlara uyma noktasına gelmiştir. Her ne kadar İsrail ablukanın tamamen kaldırılmasına karşı çıksa da, Türkiyenin talep ettiği hemen tüm maddeleri kabul etmiştir.

Doğalgaz ve petrol meselesi

Normalleşme görüşmeleri sırasında varılan uzlaşıya göre Gazzede inşa edilecek cami, okul, sanayi tesisleri ve sağlık merkezlerinin malzemeleri İsrailin denetimi ile de olsa bölgeye iletilecek, bununla birlikte bölgenin en önemli ihtiyaçlarından olan elektrik santrali ve su arıtma tesisi de Türkiye tarafından kurulacaktır. İsrailin Gazzeye yönelik endişelerinden ötürü son günlerde ortaya çıkan bir başka plan da deniz üzerinde inşa edilebilecek bir havaalanı ve liman projesidir. Buna göre denetimi tamamen İsrail tarafında olacak bir uluslararası havaalanı ve limanın Gazze açıklarına inşa edilmesi bölge halkına yönelik uygulanan ablukanın kaldırılmasında ve bölgenin dünya ile bağlantısının tesis edilmesinde büyük rol oynayacaktır. Daha önce gündemde olmayan bu planın Türkiye-İsrail anlaşmasının nihayete erdirileceği bu günlerde ortaya çıkması tarafların farklı formülleri devreye soktuğunu da göstermektedir. İlişkilerin normalleşme yönünde ilerlemesinin arkasındaki bir diğer neden de İsrailde bulunan enerji kaynaklarının transferi ve daha geniş pazarlara ulaştırılması hususudur.  Enerji konusunda iki ülkenin de birbirine ihtiyacı olduğu taraflarca kabul edilen bir gerçektir. Türkiye, özellikle son dönemde problemler yaşadığı Rusya ve İrana doğalgaz ve petrol konusundaki bağımlılığını azaltmanın yollarını aramaktadır. Bu çerçevede sadece İsraildeki değil, Mısır açıklarında bulunan doğalgaz ve petrol yatakları konusunda da uzun vadeli planlamalar yapmaktadır. Dolayısıyla Akdenizden geçecek bir boru hattı Türkiye için İsrail, Mısır ve Güney Kıbrıs Rum Kesiminden gelecek enerji ürünleri bağlamında önemli bir fırsat sunacaktır.

Enerji faktörü İsrail açısından çok daha önemli bir unsur olarak görülmektedir. İsrailin Akdenizden çıkaracağı doğalgazı özellikle Avrupa pazarına ulaştırabilmek için en uygun rotanın Türkiye üzerinden geçtiği düşünüldüğünde, Tel-Avivin normalleşme için sarf ettiği yoğun çaba daha açık biçimde anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bu yönde bir yakınlaşmanın İsraile ekonomik anlamda ciddi bir getirisi olacağına şüphe yoktur. Bunun yanında enerji hatlarının üzerinden geçeceği ülke olan Türkiye de bu anlamda önemli bir finansal getiriye sahip olacaktır. Normalleşmenin planlandığı gibi gerçekleşmesi durumunda ise İsrail ile Türkiye arasındaki bir doğalgaz hattının 2019 yılı itibariyle devreye girebileceği belirtilmektedir.

2009 öncesi seviyesi

İsrailin önemsediği bir diğer konu da siyasi ve stratejik işbirliğinin ilerletilmesidir. Arap devrimleri sırasında gergin bir dönemden geçen İsrail, bu süreçte Türkiye gibi güçlü bir müttefik ile işbirliği yapmadan bölgesel güvenliğini sağlama alamayacağının farkına varmıştır. Mısırda askeri darbeye ve iktidara İsraile yakın bir yönetimin gelmesine rağmen ülkedeki şiddet olaylarının ve istikrarsızlığın sürmesi İsraili endişelendirmeye devam etmektedir. Bunun yanında Suriyedeki iç savaşın sürmesi ve İranın bölge siyasetindeki etkisinin giderek artması ve yine Lübnandaki siyasi belirsizliğin devam etmesi İsraili belki de istemeyerek de olsa Türkiye ve Suudi Arabistan gibi ülkelerle işbirliğine mecbur bırakmaktadır. Dolayısıyla İsrail 2009 öncesi dönemde olduğu gibi Türkiye ile stratejik işbirliğini istemekte ve ulusal çıkarları açısından bölgesel politikalarda Ankara ile birlikte hareket etmeyi arzulamaktadır. Bu anlamda normalleşmenin daha derin bir işbirliğine yönelmesi ve stratejik alanlara yayılması da mümkün görülmektedir. Nitekim 2009dan bu yana siyasi düzeyde yaşanan krize rağmen iki ülke arasındaki hem ticari ilişkiler hem de turizm amaçlı ziyaretler artarak devam etmiştir. Bu anlamda işbirliği sürerken bir taraftan da Türkiye özellikle ihtiyaç duyduğu yüksek teknoloji askeri savunma sistemleri konusunda işbirliğini artırmayı isteyecektir. Dolayısıyla iki ülkenin bu anlamda ilişkilerini 2009 öncesi seviyesine getirmeyi hedefleyeceği beklenebilir.

Son olarak İsrail ile ilişkilerin yeniden normale dönmesiyle Türkiyenin Filistin politikasında değişme olacağı ya da Ankaranın Filistin konusunu göz ardı edeceğini söylemek yanıltıcı olacaktır. Bunun aksine normalleşme sürecinin Türkiyenin Filistin politikasına olumlu biçimde yansıyacağı söylenebilir. Nitekim Ankara diplomatik ilişkilerini kestiği dönemde Tel-Avivin Batı Şeria ve Gazzeye yönelik politikalarında çok sınırlı etki sahibi olabilmiştir. Bu nedenle 2012 ve 2014 yıllarında İsrailin Gazze saldırıları sırasında Türkiye sadece dolaylı biçimde rol oynayabilmiş, mesajlarını üçüncü aktörler üzerinden İsraile iletmek durumunda kalmıştır. Benzer şekilde İsrailin son dönemde Batı Şeriada uyguladığı baskının artması karşısında da Ankaranın eli kolu bağlı kalmıştır. İlişkilerin normalleşmesi Türkiyeye, İsrailin Filistin politikasında daha doğrudan müdahale edebilme ve Tel-Avivin aşırıcı politikalarının dizginlenmesinde rol oynama şansı verecektir. Normalleşme bir anlamda Türkiyenin İsraili özellikle Filistin konusunda baskı altına almasına olanak verecek, bu durum halihazırda ağır koşullar altında yaşayan Gazze için de önemli bir fırsat olacaktır. Normalleşme anlaşmasının gerek Türkiye-İsrail ilişkilerinde gerekse de Filistin ve Gazzenin durumunda ani ve kökten bir değişiklik yaratacağını beklemek de yanıltıcı olacaktır. Bu anlamda Türkiyenin İsraili anlaşmanın maddelerine uymaya ve üzerine düşenleri yapması konusunda zorlaması gerekmektedir. İsrailin anlaşmayı izleyen dönemdeki tavrı, normalleşmeye atfettiği önemin ve Filistin ve Gazze politikalarında değişime gidip gitmeyeceğinin işaretçisi olacaktır. Bu anlamda Ankara daha önceki yıllarda Tel-Avivin birçok kez verdiği söze sadık kalmadığını göz önünde bulundurmalı ve İsraille esaslı bir yakınlaşmaya girmek için aceleci olmamalıdır.

Bu yazı ilk olarak Star'da yayımlanmıştır.