Soğuk Savaşın başlangıcından bugüne ABD kendisine yönelik tehdit olarak algıladığı birtakım unsurlara karşı dünyanın farklı bölgelerinde operasyonlar düzenlemekte ya da çeşitli şekillerde müdahalelerde bulunmaktadır. 11 Eylül sonrası dönemde ise ABDnin tehdit listesinin başında El Kaide gelmekte ve özellikle Arap Yarımadası El Kaidesi ABD tarafından en tehlikeli oluşum olarak kabul edilmektedir. Aslında El Kaide mensuplarının büyük kısmını Suudi Arabistan vatandaşları oluşturmasına rağmen Suudi yönetiminin kendi ülkesinde etkin denetimi sayesinde El Kaide Suudi Arabistanda faaliyet alanı bulamamaktadır. Petrol zengini diğer Arap Yarımadası ülkelerinde de etkinlik kazanamayan El Kaide için bölgedeki en elverişli zemin Yemen olarak tezahür etmiştir.

2001 yılında başlayan Afganistan müdahalesi ve Pakistanda gerçekleşen operasyonlar sonucu, bu ülkelerde konuşlanmış El Kaide üyeleri için merkezi otoritenin zayıf olduğu Yemen ya da Somali gibi ülkeler örgütün yeni mekânları haline gelmeye başlamıştır. Son yıllarda Suriye ve Irakta yaşanan otorite boşluğunun, bu ülkeleri de benzer gruplar için uygun mekânlara dönüştürdüğüne şahitlik edilmiştir. Dolayısıyla 11 Eylül sonrasında El Kaide ile mücadele kapsamında Afganistana müdahale eden ve Pakistanda operasyonlar düzenleyen ABD, El Kaidenin diğer ülkelerde etkin konuma gelmesi üzerine buralara yönelik de çeşitli operasyonel girişimlerde bulunmuştur. Bu girişimlerinin önemli bir kısmını havadan gerçekleştirilen saldırılar oluşturmaktadır. Yakın dönemde ABDnin, özellikle Yemen ve Somalide El Kaideye yönelik bu tür saldırılarını yoğunlaştırdığı görülmektedir.

ABD hava saldırılarında insansız hava araçları (İHA) ve savaş uçakları olmak üzere 2 çeşit araç kullanmaktadır. Yemene yapılan hava saldırılarına bakıldığında, ABDnin savaş uçakları yerine İHA kullanma eğiliminde olduğu görülmektedir. Elbette ABDnin savaş uçakları yerine İHA tercihinin çeşitli gerekçeleri bulunmaktadır. Bunların öne çıkan 4 tanesi şu şekilde sayılabilir:

• En önemli neden, savaş uçaklarının İHAdan yaklaşık olarak 10 kat daha maliyetli olmasıdır. Yeni bir teknoloji olmasına rağmen İHAnın üretim maliyeti şimdiden düşük düzeylerdedir.
• Bir diğer neden ise, İHA saldırılarında ölen sivillerin oranı, diğer yöntemlere göre daha düşüktür. Tablo 3te verilen oranlar bunu desteklemekle birlikte geliştirilen yöntemler ve teknoloji sayesinde İHAnın bu yöndeki kabiliyetleri daha da arttırılarak sivil kayıplar % 2 düzeylerine kadar çekilmiştir.
• El Kaide ile mücadele kapsamında Ortadoğuda askerlerini konuşlandırmak istemeyen ABD yönetimi için İHA en elverişli yöntemdir. Iraktan askerlerini çeken ABD, Suriye ya da Yemen gibi ülkelere tekrar asker göndermek istememektedir.
• Kaza ya da vurulma gibi durumlarda pilot ölümlerinin olmaması da İHAnın sağladığı önemli bir avantajdır. Böylelikle hem ABD kamuoyunun baskısının önüne geçilmekte hem de yetişmiş pilotu kaybetmenin maliyeti bertaraf edilmektedir.

ABDnin Yemendeki Hava Saldırıları

Hangi tür araç kullanılırsa kullanılsın ABD, gerçekleştirdiği saldırılar için bölgede hava üslerine ihtiyaç duymaktadır. Bu kapsamda 2002 yılından beri Cibutide Camp Lemonnier hava üssünü kullandığı bilinmektedir. Bu hava üssü ABDnin bölgedeki operasyonları için en önemli merkez konumundadır. Buradan hem Somaliye hem de Yemene çok sayıda operasyon düzenlenmektedir. Cibutideki üsten başka Seyşellerde de ABD tarafından kullanılan gizli bir hava üssünün bulunduğu iddia edilmektedir. Ancak Seyşellerin Yemene uzak olması nedeniyle buradan yalnızca Somaliye yönelik saldırıların yapıldığı düşünülmektedir. Ayrıca ABDnin Arap Yarımadasında da gizli bir hava üssü inşa ettiği yönünde iddialar bulunmaktadır. Suudi Arabistan çöllerinde, Yemenin kuzeydoğu sınırına yakın bir bölgede bulunan hava üssü, Yemendeki El Kaideye yönelik operasyonlar için elverişli bir konumdadır. Ancak yine de gerçekleşen saldırıların büyük kısmının hangi hava üssünden kalkan araçla yapıldığı net olarak bilinememektedir.

Tablo 1: Yemende ABDnin Havadan Gerçekleştirdiği Saldırıların Yıllara Göre Dağılımı

Yıl İHA ile Yapılan Saldırı Sayısı Savaş Uçakları ile Yapılan Saldırı Sayısı Toplam 2002 1 - 1 2009 - 2 2 2010 1 - 1 2011 9 3 12 2012 47 9 56 2013 25 1 26 2014 19 - 19 2015(15 Şubata kadar) 3 - 3 Toplam 105 15 120

ABDnin Yemende gerçekleştirdiği saldırıların ilki 2002 yıllında İHA ile yapılmıştır ve bu saldırının hedefi El Kaide olmuştur. Bu saldırıdan sonra, 2009 yılının Aralık ayına kadar herhangi bir saldırı düzenlenmemiştir. 2009 yılının son ayında savaş uçaklarıyla yine El Kaideye yönelik 2 saldırı daha gerçekleştirilmiştir. 2009 yılındaki bu saldırılardan sonra ABD Yemende bu tür saldırılarını günümüze dek mütemadiyen devam ettirmiştir. 2010 yılında yalnızca 1 İHA saldırısı düzenlenmiş olup sonraki yıllardaysa saldırıların sayısında hızlı bir artış görülmüştür (Tablo 1).

ABD operasyonlarının en yoğun olduğu dönem 47 İHA ve 9 savaş uçağı saldırısıyla 2012 yılı olmuştur. Bu yoğunluğun temel nedeni ise El Kaidenin 2011 yılında Yemende etkin bir güç haline gelmesidir. 2011de Yemen Arap Baharı gösterileriyle çalkalanmış ve Ocak ayında başlayan gösteriler 22 Kasımda 33 yıllık Cumhurbaşkanı Ali Abdullah Salihin Körfez İşbirliği Konseyi tarafından hazırlanan Barış Planını imzalayarak görevi bırakmaya razı olmasıyla büyük ölçüde sona ermiştir. Ancak bu dönemde Yemende merkezi yönetim ülkedeki kontrolünü yitirmiş ve bir iktidar boşluğu ortaya çıkmıştır. El Kaide, bu iktidar boşluğundan istifade ederek Ebyen vilayetinin denetimini sağlamış ve diğer bölgelerde de hükümet güçleriyle çatışmaya girmiştir. Dolayısıyla 2011 yılında El Kaidenin Yemende etkinlik kazanması, 2011 yılındaki ABD harekâtlarının artmasını ve 2012 yılında saldırıların yoğunlaşmasını da beraberinde getirmiştir.

Sonraki yıllarda ABDnin hava harekâtlarında, 2012ye kıyasla bir düşüş gözlense de yoğun saldırılar devam etmiştir. ABD saldırılarının yapıldığı vilayetlere de bakıldığında El Kaidenin etkinlik alanlarıyla paralellik göstermektedir (Tablo 2). 2011 yılındaki otorite boşluğundan faydalanan El Kaidenin denetimi ele geçirdiği Ebyen vilayeti en fazla hava saldırısının yapıldığı vilayet olmuştur. Yoğun saldırıya maruz kalan Şebvah, El Beyza, Hadramövt ve Merib gibi vilayetler de yine El Kaidenin etkin olduğu bölgeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Buralarda da El Kaide belirli bölgelerin denetimini ele geçirmiş ve kontrol altına aldığı yerlerde kendi kurallarını geçerli kılmıştır. Dolayısıyla Ebyen gibi bu vilayetler de ABDnin hava saldırılarının hedefi haline gelmiştir.

Tablo 2: ABD Saldırılarının Yemen Vilayetlerine Göre Dağılımı

Vilayetler İHA ile Yapılan Saldırı Sayısı Savaş Uçakları ile Yapılan Saldırı Sayısı Toplam Ebyen 23 11 34 Şebvah 19 2 21 El Beyza 18 18 Hadramövt 17 1 18 Merib 16 16 El Covf 4 4 Sana 3 3 Sada 2 2 Diğer 3 1 4 Toplam 105 15 120

Diğer taraftan El Covf gibi az sayıda İHA saldırısına uğrayan vilayetlerde, El Kaide çok etkin olmamakla birlikte buralarda El Kaide komutanları bulunmaktaydı ve meydana gelen saldırılar da bu komutanlara yönelik yapılmıştır. Bunların en fazla ses getireni de El Covfta öldürülen Enver el-Evlaki olmuştur. ABD doğumlu olup eğitimini de orada tamamlamış bir ABD vatandaşı olan el-Evlaki, İHA ile öldürülmesinin ardından bir davaya da konu olmuştur. El-Evlakinin ölümüne yol açan saldırıyı mahkemeye taşıyan el-Evlakinin ailesi, bir ABD vatandaşının devlet tarafından yargısız infaz edildiğini ileri sürmüştür. İHA saldırılarının yasallığı üzerindeki tartışmalar sürüyorken ABD, kimliği belirlenemeyen kişilere de İHA ile saldırılmasına izin verilmesine ilişki yasal bir düzenlemeyi gündeme getirmiştir. Bu düzenleme, sivil ölümlerin çoğalacağı gerekçesiyle tepkiyle karşılanmıştır. Zira İHA saldırılarıyla çok sayıda sivil hayatını kaybetmekte ve bu en başta Yemende olmak üzere uluslararası kamuoyunda rahatsızlık doğurmaktadır.

Tablo 3: Hava Saldırılarında Meydana Gelen Ölümler

Ölenin İçinde Yer Aldığı Kitle İHA Saldırılarında Ölen Sayısı Savaş Uçağı Saldırılarında Ölen Sayısı Militan 513 – 678 204 – 266 Sivil 36 – 42 45 Kimliği Belirlenemeyen 27 – 43 5 – 8 Toplam 576 – 763 254 – 319 Sivil/Toplam %5,5 - %6,25 %14 - %17,7

Bu saldırılarda hayatını kaybeden yaklaşık 1000 kişinin, 85 kadarı sivildir, 40 kadarının da kimliği tespit edilememiştir. Yemende İHA ile yapılan saldırılarda ölen sivillerin oranı %5,9 kadarken savaş uçaklarıyla yapılan saldırılardaki sivil ölümlerin oranı %15,85 dolaylarındadır. Bu rakamlara bakıldığında İHAnın savaş uçağına nazaran daha isabetli vuruşlar yaptığı ileri sürülebilecektir. Ancak 2 Eylül 2012 ve 12 Aralık 2013 tarihli 2 İHA saldırısı bu istatistiğe yönelik şüphe doğurmaktadır. Her ikisi de El Beyza vilayetinin Rada kentinde gerçekleşen bu saldırıların ilkinde bir kamyonda seyir halindeki 14 sivil hayatını kaybetmiş, ikincisinde ise El Kaide konvoyu zannedilen düğün konvoyuna saldırılmış ve 13 sivil öldürülmüştür. Bu saldırıların ikisinde de hiçbir militan öldürülmemiş olup kayıpların tamamı sivildir.

Yemende İHA saldırıları hâlihazırda devam etmektedir ve muhtemelen daha pek çok Yemenli İHA saldırılarıyla hayatını kaybedecektir. Geliştirilen teknolojisiyle zamanla daha avantajlı hale gelen bu savaş aracının, geleceğin hava savaşlarının vazgeçilmezleri arasında olacağı düşünülmektedir. Yukarıda sayılan gerekçeler arasına, belki eklenmesi mümkün bir diğer özellik olarak, İHA ile insan öldürmenin kolay olması da eklenebilir. Bilgisayar ekranında insanlar, bir oyundaki sanal karakterler gibi görünüyor da olabilir. Dolayısıyla İHA insan öldürmeyi pek çok açıdan kolaylaştırmış olsa gerek.

Bu yazı ilk olarak ORSAM'da yayımlanmıştır.