İranın Suudi Arabistan politikası muhafazakâr bloğa mensup bürokratik aktörler tarafından, iç siyasetteki mücadelenin bir parçası olarak araçsallaştırılmakta ve Aktör Merkezli Neoliberal yaklaşımın tezlerinde ifade edildiği gibi, “alt toplumsal ve bürokratik kurumlarının çıkar ve öncelikleri ülkenin çıkarlarının önüne geçmektedir.”

Suudi Arabistanda Şii din adamı Ayetullah Bakır el-Nimrin idam edilmesinin ardından bu ülkenin İrandaki büyükelçiliğinin protestocular tarafından yakılması, iki ülke arasındaki ilişkilerin son zamanlarda hiç olmadığı kadar gerginliğe sürüklenmesine yol açmıştır. Elçiliğine yönelik saldırıya engel olunmamasını gerekçe gösteren Riyad yönetimi, İran ile diplomatik ve ekonomik ilişkileri kestiğini açıklarken, iki ülke arasında Suriye, Irak, Lübnan, Yemen, Körfez ülkeleri, Afganistan ve Pakistan üzerinden sürdürülen rekabetin doğrudan bir çatışmaya evrileceği endişeleri dile getirilmeye başlanmıştır. Bu yazıda Tahran ile Riyad arasında yaşanan rekabetin liberal yaklaşımın tezleri çerçevesinde analiz edilmesi amaçlanmıştır. Şüphesiz liberal geleneğe mensup teorilerin uluslararası sistemi ve bu sistemin aktörlerinin dış politika davranışlarını açıklamaya çalışırken ileri sürdüğü çok sayıda tez vardır ve bunların tamamını bu kısa yazı çerçevesinde test etme imkânı yoktur. Bu nedenle bu geleneğe mensup Aktör Merkezli Neoliberal yaklaşımın, devletlerin dış politika kararlarının şekillenmesine etki eden farklı aktörler üzerinden yaptığı analizler ışığında, İranın Suudi Arabistana yönelik politikası ele alınmıştır. Bu çerçevede, devletaltı aktörler olarak tanımlanan STKlar ile sivil ve askeri bürokrasinin Tahranın Suudi Arabistan konusundaki dış politika tercihlerinde etkileri incelenmiştir. Dış politikayı “alt toplumsal ve bürokratik aktörlerin çıkar ve önceliklerinin devlet aygıtı üzerinden dış dünyaya yansıtılması” olarak tanımlayan Aktör Merkezli Neoliberal yaklaşıma göre, devlet sadece bir araçtır, asıl belirleyici olan ise etkinlikleri ve güçleriyle öne çıkan alt aktörlerdir. Ekonomik, sosyal ve siyasi çıkar grupları ile sivil ve askeri bürokratik kurumlardan oluşan bu alt aktörlerin temel hedefi, kendi varlıklarını sürdürmek ve kendi çıkarlarını koruyabilmek için karar mekanizmalarındaki etkin pozisyonlarını muhafaza edebilmektir. Bu hedef doğrultusunda ‘devlet aygıtının kararlarına etki etmek suretiyle bu kararlarda kendi çıkarlarının yansımasını görmek isterler. Bu yaklaşım çerçevesinde, İranın Suudi Arabistana yönelik politikası analiz edildiğinde yapılması gereken ilk tespit, Tahranın bu kapsamdaki politikasının anlaşılması için sadece Cumhurbaşkanı ve başta Dışişleri Bakanı olmak üzere onun kabinesini oluşturan aktörlerin tercihlerine bakılmaması gerektiğidir. İran siyasal sisteminin kendine özgü yapısı, Velayet-i Fakih makamı ve başka aktörlerin bu ülkenin dış politikasının şekillenmesinde etkili olması sonucunu doğurmaktadır. Burada, özellikle Devrim Muhafızlarının çıkar ve önceliklerinin İran dış politikasına ‘devlet aygıtı üzerinden önemli oranda yansıdığını ifade etmek mümkündür. Ülkede çok önemli iki seçim yaklaşırken (Parlamento ve Uzmanlar Meclisi seçimleri), reformcu kanada mensup olan Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve ekibinin nükleer müzakereler alanında gösterdiği başarı, halkın önemli bir kesiminin gözünde onun popülaritesini ciddi oranda artırmıştı. Bu destekle seçime girmeleri durumunda reformcuların ülkedeki siyasal dengeleri önemli oranda değiştirebilecek bir başarı elde etmeleri mümkün olabilirdi. Ancak dış tehdit algısının yüksek olduğu bir ortamda seçimlere gidilmesi, Devrim Muhafızları tarafından desteklenen muhafazakârların oy oranını artıracak bir durum olarak görüldüğü için, bu kesim tarafından Suudi Arabistanla gerginliğin sürekli tırmandırıldığı görüldü. Hatta Cumhurbaşkanı ve Dışişleri bürokrasisinin İranın Suudi Arabistan politikasının şekillenmesinde, bu alandaki resmi sorumluluğu çok daha az olan muhafazakâr devlet-altı aktörlerin çok gerisinde kaldığını ifade etmek yanlış olmayacaktır.